Een combinatie van de economische crisis, het uitblijven van investeringen door woningcorporaties en het zelfstandig laten wonen van bepaalde zorg en psychiatrische groepen. Maar ook het nieuwe huurbeleid vanuit de Woningwet en de effecten van Passend toewijzen en alle maatregelen om het scheefhuren tegen te gaan zorgen voor toenemende problemen en concentratie van aandachtsgroepen i n aandachtswijken. Wat onderbelicht blijft in de discussie is of ‘gentrification’ in die wijken een succes of mislukking is? In die context is de Amsterdamse Van der Pekbuurt als nieuwe woonvorm een interessante ontwikkeling?
GENTRIFICATION
Gentrification, een moeilijke term voor het proces waarbij in (vaak oude) vervallen wijken wordt opgeknapt en geherstructureerd, waarna mensen met hogere inkomens in de woonwijk komen wonen. Dit gebeurt vaak op acupunctuur-achtige wijze: op een paar plekjes beginnen en zo langzaam de hele wijk revitaliseren en opwaarderen op sociaal, economisch en cultureel gebied. Deze wijken hadden vaak al een lage status of waren gebieden met stagnerende (ambachtelijke) bedrijfjes nabij het stadscentrum. (Daarom werden het indertijd ook aandachtswijken)
NIEUWE WOONFUNCTIES
Dit vernieuwen en gaan bewonen van in verval geraakte wijken in stedelijke gebieden door midden- en hoge inkomens wordt vaak gezien als een sociaal economische gewenste ontwikkeling. Vaak ontstaat zo in het centrum van steden een woonfunctie voor een jonge welvarende bevolkingsgroep. Deze wijken kenmerken zich door grotere luxe en veel voorzieningen.
Praktisch gezien betekent het dat er oude (sociale huur) woningen worden gesloopt en dat er nieuwbouw in de koop voor terugkomt. Ook woningcorporaties hebben veel oude en slecht geïsoleerde (maar wel goedkope huur) woningen gesloopt en er duurder huurwoningen voor teruggebouwd. Vrijwel altijd heeft dit een positief effect voor de wijk gehad waarin dit gebeurde. (Zie bijvoorbeeld stadsdeel De Pijp in Amsterdam). Het was deels ook de basis van het kracht- en prachtwijken en prioriteitswijken beleid van de overheid en Volkshuisvesting in de jaren 1990 tot ca. 2010. Deze zogenaamde aandachtwijken kregen extra investeringen vanwege de slechte economische en sociale status.
SUCCESVOL?
Maar is het wel zo succesvol? Oftewel is er geen sprake van een waterbed effect? Een effect dat nu deels de problemen in een aantal aandachtswijken weer veroorzaakt.
Bewoners met lage inkomens worden gedwongen elders te gaan wonen (goedkoop) in betaalbare huurwoningen en zo verplaatst het probleem zich telkens naar een ander wijk. Wetenschappers en deskundigen discussiëren hier al jaren over (zonder een duidelijke conclusie). Wel zien we de wijken waar gentrification heeft plaatsgevonden of wordt toegepast wel degelijk verbeteren (en soms zelfs helemaal veryuppen!).
Maar het leidt onvermijdelijk tot verdringing van die bevolkingsgroep, die op die plaatsen in de volksbuurten en wijken van de stad al jaren woont (en naar tevredenheid). En in slechte voorbeelden leidt het zelfs tot een complete splitsing van steden. Alle bewoners met lage inkomens komen uiteindelijk in dezelfde (slechte) wijken te wonen. (Zie Detroit in de VS als extreem voorbeeld). En het gebeurt ook in alle steden van de wereld, al dan niet met bewust overheidsbeleid vanuit het ‘Ministerie van Volkshuisvesting’.
OF PROBLEEM?
Maar is dat echt een probleem? Of is het een logische sociaal-economische, culturele en demografische ontwikkeling? Onvermijdelijk, maar ook kansrijk? Het biedt mensen in soms uitzichtloze positie weer kansen, er komt werk en bedrijvigheid. En het is een geijkt instrument in dit soort afglijdende wijken. En natuurlijk brengt het ook ongewenste stromen van inwoners op gang die gelet op hun inkomen of uitkering niets anders rest dan verhuizen naar de volgende (aandachts)wijk. Maar het belangrijkste nadeel is misschien nog wel dat veel bewoners van het eerste uur, de oorspronkelijke inwoners, hun volkswijk of buurt langzaam zien veranderen. Daardoor voelen ze zich niet meer thuis in hun wijk, of ervaren ze zelfs overlast van de nieuwkomers…
VAN DER PEKBUURT
Maar kan het ook anders? Nou, vorige week werd bekend dat de ontwikkeling van gentrification ook de Van der Pek buurt in Amsterdam heeft bereikt. Deze buurt is het startsein voor de gentrification in Amsterdam-Noord (dat al aandachtswijk was). De woningcorporatie wil woningen verkopen om zo de buurt op te waarderen. Alleen is er nu een bijzonder initiatief…
Een groep bewoners is een wooncoöperatie begonnen onder den naam Copekcabana. Ymere verkoopt de woningen voor 5,5 miljoen en de groep wil de woningen in exotische stijl gaan opknappen. De bewoners zeggen dat ze de sociale woningmarkt in de buurt in stand willen houden!
COPEKCABANA
‘Copekcabana’ wil de woningen na aankoop in eigen beheer gaan verhuren aan mensen met een laag inkomen. Het hoopt als wooncoöperatie (een nieuwe vorm sinds de nieuwe Woningwet uit 2015) een korting te krijgen op de prijs: “Die is nodig om de huurlasten van de sociale grens te kunnen hanteren.” De woningen worden nu tijdelijk verhuurd, maar Ymere gaat ze dus verkopen. De groep vreest dat de prijzen zo hoog worden dat alleen rijke kopers het kunnen betalen. En dan komt het ‘ongewenste’ proces van gentrification in deze volksbuurt weer op gang. En dat leidt weer tot extra druk op ander wijken, met de ongewenste ontwikkelingen naar aandachtswijk.
Als hun initiatief echter lukt wordt er wel weer een nieuwe loot aan de boom van de stadsontwikkeling toegevoegd. Gentrification nieuwe stijl zeg maar. Verbeteren voor de oorspronkelijke inwoners.
CORPORATIE ALS AANJAGER VAN WOONCOÖPERATIES
De politiek heeft al genoeg mislukkingen gebruikt om het volkshuisvestingsbeleid verder negatief aan te scherpen. Dus hopelijk gaan de woningcorporaties er vol overtuiging aan meewerken om het een succes te maken. De kansen en voorwaarden zijn aanwezig. Gentrification hoeft daarmee niet de nekslag te zijn voor de volkswijk, maar een nieuwe ontwikkeling binnen de stedelijke vernieuwing voor de bestaande inwoners. En het is goed voor de aandachtswijken.
SUCCES OF MISLUKKING?
Ja, succes of mislukking. We zullen het waarschijnlijk over tientallen jaren weten. Voorlopig blijft het een serieus interessante ontwikkeling voor de sociale woningbouw en de aandachtswijken van Nederland!
Deze blog verscheen eerder op Corposcoop.
